Voordracht: “Van pest tot corona. Een zeer korte geschiedenis van epidemieën in Vlaanderen”

Voordracht: “Van pest tot corona. Een zeer korte geschiedenis van epidemieën in Vlaanderen”

door Prof. Isabelle Devos; historica en demograaf.

Ze is als professor verbonden aan de Vakgroep Geschiedenis en het Queteletcentrum voor Kwantitatief Historische Onderzoek van de Universiteit Gent. Haar onderzoek richt zich op sociale en economische geschiedenis van de vroegmoderne periode en de 19de eeuw, met een focus op demografie, gezondheid en levensstandaard. Ze is coördinator van het Queteletcentrum en heeft ervaring in de ontwikkeling van data-infrastructuren op nationaal, regionaal en lokaal niveau. Ook is ze promotor van S.O.S. Antwerpen.

Met al meer dan 3,3 miljoen mensen doden wereldwijd, waarvan 24.500 in België en 17.300 in Nederland, beheerst corona ons doen en laten. Wat ongeziene en ongekende proporties lijkt aan te nemen, is echter lang niet de eerste epidemie die we in onze streken hebben meegemaakt.

De razendsnelle en wereldwijde verspreiding van het coronavirus doet vergeten dat infectieziekten tot 100 jaar geleden nog de voornaamste doodsoorzaken waren. Professor Isabelle Devos zet corona in historisch perspectief.

Epidemieën zijn van alle tijden, maar qua dodentol zijn ze onvergelijkbaar met COVID-19, stelt Devos, historisch demograaf, verbonden aan de vakgroep Geschiedenis en coördinator van het UGent-Queteletcentrum. Dat expertisecentrum faciliteert dergelijk onderzoek naar onder andere demografische ontwikkelingen. “In de middeleeuwen maakte vooral de pest veel slachtoffers. Tijdens de Zwarte Dood van 1348-’51 werd zelfs een vierde van onze bevolking uitgeroeid en de samenleving compleet ontwricht.” Ook nadien werden we vrijwel elk decennium door een grote of kleine pestgolf getroffen. Pas op het einde van de jaren 1660 teisterde de pestbacterie voor het laatst onze streken.

Op basis van de Stream- en Hissterdatabanken van het Queteletcentrum stelde Devos vast dat ook andere infectieziekten zoals pokken, dysenterie, tyfus, cholera op regelmatige tijdstippen voor een zware uitbraak zorgden. Tijdens de cholera-epidemie van 1866 vielen in ons land zo’n 43.400 slachtoffers. Een epidemie ging toen ook vaak gepaard met een oorlog of een misoogst, waardoor de ziekte zich sneller kon verspreiden en genadeloos slachtoffers kon maken.

Op het einde van de Eerste Wereldoorlog brak de Spaanse griep uit en die maakte wereldwijd minstens tien miljoen doden, en volgens sommigen zelfs honderd miljoen. In België werd toen geschat dat het virus zo’n 20.000 slachtoffers maakte, maar op basis van nieuwe gegevens gaat Devos uit van het dubbele tot driedubbele.

Middeleeuwse quarantaine

De verdwijning van epidemieën zoals de Zwarte Dood en de Spaanse griep blijven tot op de dag van vandaag een raadsel. “Toenemende immuniteit van de bevolking en virusvarianten die minder snel verspreiden zijn mogelijke oorzaken”, zegt Devos. “Maar ook het effect van goede preventiemaatregelen valt niet uit te sluiten. De coronamaatregelen waarop we nu noodgedwongen terugvallen, aangezien er nog geen geneesmiddel of vaccin is, zijn immers al eeuwenoud. Mondmaskers, quarantaine, isolatie van zieken, gezondheidspaspoorten en samenscholingsverboden, het zijn middelen die we al sinds de middeleeuwen gebruiken zodra er een dodelijke ziekte de kop opsteekt.”

Devos onderzoekt niet alleen welke ziekten vroeger heersten, hoe die werden bestreden, maar vooral ook welke groepen werden getroffen. Door in kaart te brengen wat er in het verleden gebeurde, krijgt ze inzicht in wie de kwetsbare groepen waren en hoe met zorg, hygiëne en medische kennis werd omgegaan.

Praktisch

Deze voordracht is GRATIS, inschrijving is wel verplicht.

Inschrijven kan bij de penningmeester via mail (penningmeester@familiekunde-gent.be) of telefonisch (09/251 22 83).